11 maja podczas uroczystej gali III edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego w Teatrze Dramatycznym towarzyszyła z kamerą TVP Kultura. Katarzyna Suchcicka zaprosiła potem trzech autorów nagrodzonych książek: Francisco Goldmana i Raję Shehadeha oraz laureata Liao Yiwu do studia, by porozmawiać z nimi o problemach krajów, które opisali w swoich reportażach: Gwatemali, Palestyny i ChRL.
Premiera: czwartek, 17 maja, godz. 20:20.
Powtórki:
czwartek 17 maja godz. 22:57 i 3:40
niedziela 20 maja godz. 12:20.
STUDIO KULTURA
Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki
ROZMOWY z trojgiem laureatów oraz FELIETONY na temat ich reportaży literackich
TEMAT Polityczność rzeczywistości
35 minut, 25 sekund
PREMIERA CZWARTEK 17..05.2012 g 20.20
ORAZ TRZY powtórki :CZWARTEK 17..05.2012 g 22.57 i 3.40
I W NIEDZIELĘ 20..05.2012 g 12.20
Rozmowy są związana z ogłoszeniem zwycięzców kolejnej edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki. Nagroda przeznaczona jest dla twórców światowej literatury faktu. Jej prestiż jest zbudowany zarówno w oparciu o literacką klasę patrona, jak i dobór nominowanych spośród najwybitniejszych reportażystów światowych. W skład jury nagrody wchodzą: Małgorzata Szejnert, przewodnicząca jury, dziennikarka i pisarka, Joanna Bator – antropolożka kultury, pisarka, Anders Bodegård – tłumacz literatury polskiej i francuskiej na szwedzki, Maciej J. Drygas – reżyser, Piotr Mitzner – poeta, historyk literatury, Bożena Dudko, dziennikarka, sekretarz jury.( Wypowiedzi jurorów poza nieobecnym A. Bodegardem)
Szczególny akcent wśród wyróżnionych Nagrodą książek reporterskich jest położony na prawa człowieka, a także na odwagę i determinację reporterów w pełnieniu ich misji. Jest to związane z politycznym zaangażowaniem nagradzanych twórców. To, co najbardziej porusza reportażystów we współczesnym świecie, to kwestie podstawowe: brak poszanowania praw człowieka do prawdy, godności, sprawiedliwości, przymykanie oczu na okrucieństwo, brak tolerancji. Wiele z podstawowych wartości jest w opisywanych krajach łamane w codziennej rzeczywistości. To, co najbardziej przejmujące, każdy z reportażystów potrafi ryzykować własnym losem, by uświadomić światu przekraczanie praw i lekceważenie potrzeb człowieka.
Gośćmi są trzej nominowani do finału Nagrody Ryszarda Kapuścińskiego autorzy książek reportażowych, w tym jeden – laureat nagrody (LIAO YIWU) Współorganizatorem nagrody obok m.st. Warszawy jjest stołeczna redakcja „Gazety Wyborczej”.
PROGRAM DZIELI SIĘ NA TRZY CZĘŚCI :
RADJA SHEHADEH
Raja Shehadeh, (ur. w 1951 r. w Jaffie) to palestyński pisarz i prawnik, jeden z twórców organizacji praw człowieka Al-Hak (Prawda). Jest autorem książek na temat prawa międzynarodowego, praw człowieka i Środkowego Wschodu. Mieszka w Ramallah. Za nominowaną do Nagrody Ryszarda Kapuścińskiego książka „Palestyńskie wędrówki. Zapiski o znikającym krajobrazie” otrzymał w 2008 roku Nagrodę Orwella. Autor nie epatuje historiami pełnymi przemocy i rozlewu krwi, nie pisze o zamachach bombowych i cywilnych ofiarach. Opowiada o tym, jak zielone wzgórza zamieniają się powoli w betonowe twierdze i jak izraelskie państwo przy użyciu administracyjnych wybiegów wywłaszcza mieszkańców z ich ziemi i zasiedla ją nowymi osadnikami. Shehadeh, biorąc jako adwokat udział w rozprawach, zna te historie od podszewki.
W 1 częsci:
Krótka relacja z gali konkursu.
Wręczenie dyplomu finaliście Raji Shehadehowi.
Wypowiedź do kamery Jurorów zawierająca uzasadnienie wyboru książki do finału konkursu.
Przedstawianie gościa, autora książki „Palestyńskie wędrówki. Zapiski o znikającym krajobrazie”.
Lektor czyta krótki wybrany fragment książki finalisty. Tekst ilustrują dostępne materiały archiwalne do następujących tematów:
- Konflikt izraelsko-palestynski
- Zachodni Brzeg, pejzaż
- Ramallah, miasto, ulice, ludzie
- Strefa Gazy
- Autonomia Palestyńska
Tematy rozmowy z Rają Shehedehem::
Książka jest literacką wędrówką po ginącym pejzażu Palestyny. Jest także oskarżeniem administracji Izraela o brak poszanowania dla prawdziwych walorów kraju i ludzi w nim zamieszkujących, co doprowadziło do nieodwracalnych zmian zarówno w otoczeniu jak i wśród lokalnej społeczności.
– Co dla autora było ważniejsze w tym przekazie – oddanie piękna ginącej przyrody czy też oskarżenie sił ją niszczących? Czy dla autora jest to bardziej podróż sentymentalna, czy też próba zwrócenia uwagi świata na tragedię ginącej Palestyny i oskarżenia Izraela o brak poszanowania praw obywatelskich rdzennej ludności?
– Autor nie żywi nienawiści do ludzi, oskarża ideologię pchającą ich do czynów niegodnych. Co jego zdaniem pchnęło Izraelczyków do działań, które we współczesnych rozwiniętych społeczeństwach uważane są za poważne naruszenie zasad prawa i demokracji?
– Czy nie jest już za późno na porozumienie pomiędzy Żydami i Palestyńczykami? Czy widzi szansę dla przywrócenia normalnych stosunków międzyludzkich między Żydami i Palestyńczykami i zachowania chociaż resztek dziedzictwa kultury i natury Zachodniego Brzegu i Wzgórz Golan?
FRANCISCO GOLDMAN
Francisco Goldman, (rocznik 1954) – syn Gwatemalki i amerykańskiego Żyda. Pisarz, dziennikarz, tłumacz, wykładowca. Stypendysta Fundacji Pamięci Johna Simona Guggenheima i New York Public Library Center for Scholars and Writers. Publikował m.in. w „The New Yorker”, „The New York Times”, „The New York Review of Books” i „Los Angeles Times”. Dla „Harper’s Magazine” relacjonował przebieg konfliktów zbrojnych w Ameryce Środkowej w latach 80. Pierwszy artykuł na temat zabójstwa biskupa Juana Gerardiego Conedery napisał dla „The New Yorker” w 1999 roku. Nominowana do Nagrody Ryszarda Kapuścińskiego książka „Sztuka politycznego morderstwa, czyli zabójstwo biskupa” powstała w wyniku ośmiu lat reporterskiej pracy, zebrała doskonałe recenzje i wiele nagród – była zaliczona przez „The New York Times” do najważniejszych książek 2007 roku, wyróżniły ją także inne najważniejsze tytuły prasowe: „Washington Post Book World”, „The Economist”, „The Chicago Tribune”, „The San Francisco Chronicle” i „The New York Daily News”. Goldman jest również uznanym powieściopisarzem. Za pierwszą powieść „The Long Night of White Chickens” otrzymał m.in. Sue Kaufman Prize for First Fiction i był nominowany do PEN/Faulkner Award
–W 2części:
Wręczenie dyplomu finaliście Francisco Goldmanowi.
Wypowiedź do kamery Jurorów zawierająca uzasadnienie wyboru książki do finału konkursu.
Lektor czyta krótki wybrany fragment książki finalisty Francisco Goldmana. Tekst ilustrują dostępne materiały archiwalne do następujących tematów:
- Zamach stanu w Gwatemali
- Rządy junty wojskowej w Gwatemali od 1954-1996
- Wojna domowa w Gwatemali 1960-1996
- Zabójstwo biskupa Juana Gerardiego, proces zabójcy
- Partyzantka lewicowa w Gwatemali
Tematy rozmowy z Francisco Goldmanem
Książka stanowi wierny retrospekcyjny zapis zbrodni w czasie wojny domowej w Gwatemali oraz trudnych rozrachunków z tym czasem, również zroszonych krwią. Korzysta obficie z materiałów sądowych.
Jak powstał zamysł książki, której napisanie wymagało wielkiej pracy dziennikarza śledczego i historyka? Co było powodem podjęcia tego tematu, powrotu do najczarniejszej historii kraju, kosztującej życie setek tysięcy przypadkowych ofiar?
Książka pokazuje również niechlubny udział tajnych służb USA w wojnie domowej. Czy książka została opublikowana w tym kraju, jeśli tak, to jaki miała odbiór?
Czy autor nie bał się prób zamknięcia mu ust jak biskupowi Gerardiemu i innym, którzy chcieli rozliczenia tych zbrodni? Czy spotkał się z próbami szantażu i zastraszaniem?
Opis wydarzeń prócz aspektu kryminalnego i humanitarnego, jest okazją do przybliżenia czytelnikom z dużą wnikliwością kultury i obyczajów ludności Gwatemali, z uwzględnieniem podziału na poszczególne grupy narodowościowe i społeczne. Jak autorowi, żyjącemu w Stanach Zjednoczonych, udało się tak głęboko wniknąć w tę sferę?
W książce autor operuje precyzyjnym, przejrzystym, lecz barwnym językiem. Jak to osiąga – czy pisze od razu na czysto, czy pracuje nad tekstem?
- LIAO YIWU
LIAO Yiwu (ur. w 1958 roku w Syczuanie) – poeta, prozaik, dziennikarz. Debiutował na łamach rządowej prasy, jednak jego wiersze, zwłaszcza poemat napisany po zamieszkach na placu Tiananmen, zostały szybko uznane za antykomunistyczne, a on sam skazany na cztery lata więzienia. Tam zaczął rozmawiać z prostymi ludźmi o ich życiu i pracy; po odbyciu kary żył jako bezdomny uliczny grajek. Nominowana do Nagrody Ryszarda Kapuścińskiego książka „Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe. Chiny z perspektywy nizin społecznych” składa się z rozmów z ludźmi z nizin społecznych. Pierwotnie ukazała się na Tajwanie, w ChRL jest zakazana. Została przełożona m. in. na niemiecki, angielski i francuski. W 2003 roku Liao Yiwu otrzymał od Human Rights Watch stypendium dla pisarzy prześladowanych politycznie, a w 2007 roku nagrodę Freedom to Write od Niezależnego Chińskiego PEN Center. Latem 2011 r. udało mu się uciec z Chin do Niemiec przez Wietnam. Od marca 2012 r. jest stypendystą DAAD (Deutscher Akademischer Austausch Dienst) w Berlinie.
W 3 części:
Relacja z ogłoszenia werdyktu jury i wypowiedź do kamery przewodniczącej jury Małgorzaty Szejnert, zawierająca uzasadnienie wyróżnieniem nagrodą laureata.LIao Yiwu
Wypowiedź tłumaczki Agnieszki Pokojskiej z rekomendacją książki.
Lektor czyta krótki wybrany fragment książki laureata. Tekst ilustrują dostępne materiały archiwalne do następujących tematów:
- Plac Tiananmen, protesty w 1989, maj-czerwiec, chińskie obrzędy i tradycje
Przedstawianie gościa, autora książki „Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe. Chiny z perspektywy nizin społecznych”.
Tematy rozmowy z Liao Yiwu:
– Książka stanowi zapis wielu lat życia autora, które wiódł od chwili uwięzienia po opublikowaniu poematu po wydarzeniach na Placu Niebiańskiego Spokoju. Szereg z tych utworów ukazało się przed laty w Chinach, niektóre okrojone przez cenzurę. Jak to się dzieje, że w kraju totalitarnym, gdzie ludzie mają świadomość ograniczeń i zagrożeń, znajdują się autorzy i wydawcy tak odważni, że ryzykując swoim losem publikują niepokorną literaturę?
– Czy obecnie możliwe jest jeszcze opublikowanie w Chinach tekstu niezgodnego z polityką władz?
– Książka dla polskiego czytelnika jest ciekawa z dwóch powodów: ukazanie innej kultury, dla nas egzotycznej, oraz pokazanie losów ludzi egzystujących na marginesie społeczeństwa, Jak to określili tłumacze „ludzi z dolnych szczebli drabiny społecznej”, po chińsku nazwanych jednym słowem wymyślonym przez autora: diceng. Czy autor może przybliżyć to określenie?
– Polski czytelnik odczuwa brak trzeciej warstwy, literackiej, niedostępnej dla niego, chociaż dzięki tłumaczom mamy tutaj także dobrą literaturę, jednak bez niuansów językowych i kulturowych dostępnych tylko w oryginale. Rodzi się pytanie: jak język ludzi, z którymi autor rozmawia, odróżnia ich od ”wyższych” warstw społeczeństwa? Czy czytelnik chińskojęzyczny dostrzeże tę różnicę?
– Dowiadujemy się z wstępu do książki, napisanego przez jej pierwszego tłumacza z języka chińskiego na angielski Wen Huanga, że wywiady są odtworzeniem z pamięci z uwagi na okoliczności nie pozwalające na notowanie. Jest to zatem bardziej literatura oparta na motywach rzeczywistości niż sensu stricte reportaż, który to gatunek uprawiał też w taki sposób patron nagrody Ryszard Kapuściński. Czy autor musiał czasami sięgać do wyobraźni, by uzupełnić białe plamy pamięci? Gdzie jest granica jego zdaniem między literaturą faktu a fikcją literacką?